Η ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΑ ΣΤΟ ΤΡΑΓΑΚΙ

του Αρχιμ. Διονυσίου Λυκογιάννη, Ιεροκήρυκα Ι. Μ. Ζακύνθου

Η ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΑ ΣΤΟ ΤΡΑΓΑΚΙ

Αφορμή του συγκεκριμένου άρθρου υπήρξε ο πρόσφατος επαναπατρισμός (το Σάββατο 26 Απριλίου) τριών συντηρημένων εικονογραφιών στο ναό της Παναγίας Δερματούσας στο Τραγάκι. Πρόκειται για τις δύο δεσποτικές εικόνες της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1777) και του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, καθώς και της δεξιάς θύρας του τέμπλου που απεικονίζει Άγγελο να κρατά με το αριστερό χέρι μεγάλο Σταυρό και με το άλλο να δείχνει προς την Ωραία Πύλη, όπου απεικονιζόταν ο Χριστός «ΙΔΕ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ». 

                                              (Δερματούσα , αρχές 20ου αι.)

Η προσπάθεια αναστύλωσης, επαναφοράς των εκκλησιαστικών κειμηλίων και η συντήρησή τους έχει ξεκινήσει εδώ και αρκετά χρόνια. Παραθέτουμε απόσπασμα δημοσίευσης του γράφοντος από το 2007, όταν μου είχε ζητηθεί να συνεισφέρω στην προσπάθεια αποκατάστασης του τέμπλου, που είχαν ήδη ξεκινήσει να συντηρούν οι συντηρητές  Μάριος και Ανδρέας Θεοδόσης:  Σε ένα ειδυλλιακό καταπράσινο μέρος με ωραία θεά της θαλάσσιας περιοχής της ανατολικής Ζακύνθου εξακολουθεί να στέκεται ακόμη όρθιο το μοναστήρι της Υπεραγίας Θεοτόκου του Δερματά στο χωριό Τραγάκι. Η ύπαρξη της Μονής σημειώνεται σε έγγραφα του προσεισμικού αρχειοφυλακείου ήδη από το 1556, ενώ ανήκε κατά περιόδους σε επιφανείς άνδρες όπως ο Επίσκοπος Κυθήρων Διονύσιος Κατηλιάνος.

 (Προσεισμική φωτογραφία του τέμπλου)

 Το συγκρότημα της Μονής ερειπώθηκε, ακολουθώντας την τύχη πολλών εκκλησιαστικών μνημείων, μετά τους σεισμούς του 1953 και τα υπάρχοντα στο ναό αντικείμενα ευτυχώς μεταφέρθηκαν για φύλαξη στο Βυζαντινό και Μεταβυζαντινό Μουσείο της Ζακύνθου και στον μετασεισμικό ναό του Αγίου Ιγνατίου του Ο.Δ.Α.Ζ στην πόλη της Ζακύνθου. Τα τελευταία χρόνια γίνονται ενθαρρυντικές προσπάθειες αποκατάστασης του κτιρίου του ναού αλλά και της εσωτερικής του διακόσμησης στην όσο το δυνατόν γίνεται καλύτερη προσεισμική μορφή του. Με τη μέριμνα και επιστασία της 20^ης Εφορείας Αρχαιοτήτων της Ζακύνθου, της τοπικής εκκλησίας αλλά κυρίως με την οικονομική και ηθική συμπαράσταση ιδιωτών, έγινε η αποκατάσταση του κτιρίου του ναού και συνεχίζεται η προσπάθεια ανασυγκρότησης και συντήρησης του τέμπλου. Η αγαστή συνεργασία, αλληλοκατανόηση και αλληλοσεβασμός μεταξύ των ιδιωτών και των επίσημων φορέων και θεσμών, σε μια κοινή προσπάθεια αποκατάστασης ενός μνημείου όπως της Δερματούσας, θα μπορούσε να γίνει παράδειγμα προς μίμησην για την ανασυγκρότηση και ανάδειξη και άλλων εκκλησιαστικών μνημείων της νήσου.

(Ζεύγος υποθυρίδων του τέμπλου, σήμερα στον Ο.Δ.Α.Ζ)

Στα πλαίσια του όντως ευγενή αγώνα των κατοίκων της περιοχής και όχι μόνον, οι οποίοι ύστερα από τα τόσα χρόνια ερήμωσης και εγκατάλειψης του χώρου κάνουν φιλότιμες προσπάθειες για την επαναφορά του ναού στην προτέρα λειτουργική του κατάσταση ως τόπου θείας λατρείας, έγινε και η παρούσα έρευνα αποκατάστασης του εικονοστασίου, νομίζοντας πως έτσι θα συμβάλλουμε στην ενότητα και ολοκληρωμένη παρουσίαση του κατακερματισμένου σήμερα τέμπλου και του διάκοσμού του.

Αφορμή για τη συγκεκριμένη έρευνα στάθηκε η εύρεση της μοναδικής μέχρι τώρα δημοσιευμένης και γνωστής προσεισμικής φωτογραφίας του εσωτερικού του ναού της Δερματούσας, που έχει τραβηχτεί από τον γυναικωνίτη της εκκλησίας και η οποία δημοσιεύεται στο βιβλίο του Νικολάου Βαρβιάνη Ζάκυνθος , Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων, Αθήνα, 1977, σελ. 112...

(Οι αδελφοί Θεοδόση συντηρώντας το τέμπλο, 2006)

Το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο σε ύφος μπαρόκ αποτελείται από τρεις ζώνες. Στην πρώτη ζώνη διακρίνονται τρία θωράκια, ενώ ακόμη και σήμερα απουσιάζει το τέταρτο κάτω από την εικόνα του Χριστού. Τα θωράκια με σκηνές της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, όπου σχεδιαστικά το ξυλόγλυπτό τους αντιγράφει αυτό της Κυρίας των Αγγέλων της πόλης Ζακύνθου, έχουν συντηρηθεί από τους συντηρητές της 20^ης Εφορείας Αρχαιοτήτων και είναι τοποθετημένα σήμερα στο εν μέρει αποκατεστημένο τέμπλο της Δερματούσας.

Τα τρία ζεύγη των υποθυρίδων με απεικονίσεις αρχιερέων, σε ζωγραφικό ύφος όμοιο με αυτό των θωρακίων, βρίσκονται κρεμασμένα στο νότιο τοίχο του ναού του Αγίου Ιγνατίου στον Ο.Δ.Α.Ζ. . Στον παραπάνω ναό βρίσκονται επίσης κρεμασμένες στο βόρειο τοίχο και οι τρεις θύρες του τέμπλου που απεικονίζουν τον Νυμφίο και τους δύο αγγέλους να κρατούν τα σύμβολα του Πάθους.

Από τις δεσποτικές εικόνες διακρίνονται ευκρινώς ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και ο Χριστός Μέγας Αρχιερέας. Βρίσκονται και αυτές κρεμασμένες στο ναό του Αγίου Ιγνατίου στο δυτικό τοίχο. Η εικόνα του Προδρόμου φέρει την επιγραφή «ΔΕΗΣΙΣ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΑΝΔΡΕΟΥ ΑΡΒΑΝΗΤΙ ΑΠΟ ΧΟΡΙΟ ΤΡΑΓΑΚΥ».  Μια ακόμη απόδειξη ότι η συγκεκριμένη εικόνα προέρχεται από το ομώνυμο χωριό. Στο ναό της Δερματούσας θα πρέπει να ανήκουν και οι  εικόνες της Κοίμησης της Θεοτόκου και της Παναγίας Βρεφοκρατούσας, που βρίσκονται στο ναό του Αγίου Ιγνατίου.

                       (Ο π. Δ. Λυκογιάννης με τον συντηρητή Μ. Θεοδόση, 2006)

Στην εικόνα της  Κοίμησης της Θεοτόκου, ύστερα από ηλεκτρονική επεξεργασία της προσεισμικής φωτογραφίας διαπιστώνει κανείς ότι είναι αυτή που κρέμεται στο νότιο τοίχο του ναού του Ο.Δ.Α.Ζ., με τη χρονολογία 1777. Σε αυτό άλλωστε συνηγορούν και οι διαστάσεις των προαναφερθέντων δεσποτικών εικόνων που είναι σχεδόν οι ίδιες αλλά και το παρόμοιο ζωγραφικό τους ύφος. Με τον ίδιο τρόπο θα πρέπει να αποδοθεί ως ανήκουσα στο τέμπλο της Δερματούσας και η εικόνα της Παναγίας με ασημένια επένδυση, κρεμασμένη σήμερα στο δυτικό τοίχο του ναού του Αγίου Ιγνατίου.                      

Από τη δεύτερη ζώνη, αυτήν του δωδεκαόρτου, φαίνεται από τη φωτογραφία να απουσιάζουν αρκετές εικόνες, ενώ είναι πιθανόν να βρίσκονται και αυτές στο ναό του Ο.Δ.Α.Ζ. … Στην πυραμίδα του τέμπλου  της Δερματούσας μάλλον να ανήκει, αυτό μπορεί να διαπιστωθεί και από τις διαστάσεις  του έργου, ο μικρός εσταυρωμένος που βρίσκεται σήμερα στην πρόθεση του ναού του Αγίου Ιγνατίου, ο οποίος είναι ζωγραφισμένος μόνον από την μπροστινή πλευρά και αμυδρώς διακρίνεται στην παλαιά φωτογραφία. Τέλος στον Άγιο Ιγνάτιο του Ο.Δ.Α.Ζ. βρίσκονται τέσσερα ασημένια καντήλια, ένα στο πολυκάντηλο και τρία στο τέμπλο κρεμασμένα, με στικτή την επιγραφή «ΤΗΣ ΚΗΡ[ΙΑΣ] ΔΕΡΜΑΤΟΥΣΑΣ» και τη χρονολογία 1816.

(Το τέμπλο, 2007)

Διαπιστώνεται λοιπόν ότι και στις μέρες μας παρόλο που έχουν περάσει πάνω από πενήντα χρόνια από την φοβερή καταστροφή του σεισμού του 1953, υπάρχουν ακόμη σύνολα εκκλησιαστικών έργων τέχνης όπου ζητούν και απαιτούν τον ολοκληρωμένο επαναπατρισμό τους, για να εξακολουθήσουν να συνομιλούν με τους θρησκευόμενους αλλά και τους φιλότεχνους με την καλλιτεχνική τους αρτιότητα και πληρότητα στο φυσικό τους περιβάλλον.

                                                   (Το τέμπλο σήμερα)
Με πολύ χαρά λοιπόν, ύστερα από επτά χρόνια διαπιστώνουμε τις φιλότιμες προσπάθειες και του τωρινού Εκκλησιαστικού Συμβουλίου και των κατοίκων του Τραγακίου, να επαναφέρουν, όσο αυτό είναι δυνατόν, το ναό στην προτέρα προσεισμική λειτουργική του κατάσταση, καθιστώντας τον εκκλησιαστικό χώρο ζωντανό κύτταρο της πνευματικής ζωής της ενορίας και όχι μόνον. Χρειάζεται βεβαίως, η προσπάθεια να συνεχιστεί, να γίνει η τοποθέτηση των εικόνων στη θέση τους στο τέμπλο και η αφαίρεση από εκεί των νεοτέρων, προσδοκώντας από τη Διοίκηση του Ο.Δ.Α.Ζ. να προχωρήσει στην παραχώρηση και των υπόλοιπων αντικειμένων, που θα αποκαταστήσουν το τέμπλο πλήρως. Αυτά είναι η δεσποτική εικόνα του Χριστού, η Παναγία ένθρονη Βρεφοκρατούσα με ασημένιο κάλυμμα, οι υπόλοιπες θύρες του τέμπλου (Άγγελος που κρατά κίονα και Χριστός «ΙΔΕ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ»), τα τρία ζεύγη υποθυρίδων και οι εναπομείνασες εικόνες δωδεκαόρτου.

*Οι φωτογραφίες προέρχονται από το προσωπικό αρχείο του γράφοντος και από την ηλεκτρονική σελίδα στο FB της Ενορίας Τραγακίου.

 

  (Δημοσιεύτηκε στην εφημ. Ερμής, αρ.φυλ. 4345, 2-5-2014)