30/6/09

Η πλατεία Σολωμού, όπως σαν άλλοτε...

Εδώ και μερικές μέρες ψάχνοντας στο αρχείο μου, βρήκα μερικές παλιές μετασεισμικές κυρίως κάρτες της Ζακύνθου, που πριν από αρκετά χρόνια κανείς μπορούσε να βρει να πωλούνταν στα διάφορα τουριστικά μαγαζιά, σε πολύ χαμηλό κόστος, αφού η ποιότητα αλλά και οι παλιές όψεις του νησιού δεν ενδιέφεραν κανέναν. Δεν παύουν όμως να αποτυπώνουν την περασμένη εικόνα μιας πόλης και της φύσης ενός νησιού, όπου ακόμα δεν είχε κατακρεουργηθεί από τα αποκυήματα της τουριστικής βιομηχανίας και διατηρούσε ανόθευτη τη μορφή μιας Ζακύνθου που δε θα ξαναδούμε πια. Ξεκινάμε λοιπόν τη μικρή φωτοαπαγωγή ή εικονοαπαγωγή μας από το παρόν με την πλατεία του Ποιητή, του Διονυσίου Σολωμού. Στο κέντρο βεβαίως δεσπόζει ο ανδριάντας του εθνικού μας ποιητή. Το πρωτότυπο, έργο του 1902 από τον Γ. Βρούτο, βρίσκεται μετά τους σεισμούς του 1953 στο Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων. Άξια παρατήρησης η όμορφη δεντροστοιχία, το περιποιημένο κηπάριο με τις ανθισμένες τριανταφυλλιές και η καθαριότητα του χώρου.
Άποψη της πλατείας από το μπαλκόνι του πνευματικού κέντρου (η νεότερη φωτογραφία έχει τραβηχτεί από το καμπαναρίο του Αγίου Νικολάου του Μόλου), με το παλιό κτίριο του Δημαρχείου, το ξενοδοχείο Φοίνιξ, την Εθνική Τράπεζα και κάποια από τα τραπεζοκαθίσματα του καφεζαχαροπλαστείου Κόκκινος Βράχος να διακρίνονται. Αλήθεια πόσο πράσινη φαίνεται να ήταν τότε η πλατεία με τα φουντωμένα δέντρα, όπου ο καθένας θα μπορούσε να ξαποστάσει και να δροσιστεί κάτω από τον ίσκιο τους! Πόσο έξυπνα τοποθετημένη η δεντροστοχία, αφού αναγκάζει το μάτι του περαστικού να μπει στον κόπο να αναζητήσει αυτό που δεσπόζει στο κέντρο της και όχι να περνά αδιάφορα όπως σήμερα!
Από το ίδιο καμπαναρίο πρέπει να έχει τραβηχτεί και η φωτογραφία της επόμενης κάρτας, που δείχνει την άκρη της πλατείας, χωρίς τους σημερινούς θάμνους και δένδρα, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγαλύτερη άνεση κινήσεων και ανεμπόδιστη οπτική επαφή στο εσωτερικό της. Στη μεταγενέστερη επόμενη κάρτα διακρίνεται η σημερινή διαμόρφωση του κηπαρίου, με περισσότερα όμως λουλούδια. Δε θα μπορούσε να λείπει ο ιστορικός ναός του Αγίου Νικολάου του Μόλου, για τον οποίο θα γίνει αργότερα ένα μικρό αφιέρωμα, όπου τότε δεν κρυβόταν πίσω από τις σημερινές πικροδάφνες αλλά ανέπνεε όπως προσεισμικά, με μόνη σκιά το καλοκαίρι αυτήν των δένδρων που διακρίνονται. Πίσω απο το πνευματικό κέντρο υπήρχε από τότε ο σκαλιστός μαρμάρινος άβακας από το άγαλμα του Μαίτλαντ, που υπήρχε προσεισμικά έξω από το ναό των Αγίων Πάντων. Σήμερα, ακόμη εκεί βρίσκεται παρά τις επανειλημμένες επισημάνσεις και δημοσιεύσεις, να καταστρέφεται από το νερό μέσα σε ένα κακόγουστο συντριβάνι, ευτυχώς όποτε βρέχει .
Τελευταία άφησα μια προσεισμική φωτογραφία της πλατείας, από μιαν άλλη οπτική γωνία. Πιθανόν να τραβήχτηκε από το πυργοειδές καμπαναριό των Αγίων Πάντων. Μόλις που διακρίνονται τα νεαρά τότε δέντρα που ειχαν φυτευτεί περιμετρικά της πλατείας. Την εικόνα αυτή νομίζω πως θα έπρεπε να την αφήσω ασχολίαστη μιας και ανήκει στο ιστορικό παρελθόν μιας πόλης που δεν έζησα και έχει περάσει πλέον σε εμάς τους νεότερους στα όρια του θρύλου. Η ομορφιά, η ευγένεια, ο σεβασμός στην πολιτιστική κληρονομιά και η μυρουδιά μιας άλλης νοοτροπίας και ρυθμού ζωής αναδύουν, σαν τον καφέ που θα ψηνόταν στο καφεζαχαροπλαστείο της γωνίας, στην αρχή του Στενόφορου. Ενός δρόμου που διασχίζοντάς τον, περπατούσες στην τοπική ιστορία, μέσα απο τον Μόντε (Αρχειοφυλακείο) και την εκκλησία των Αγίων Πάντων, για να καταλήξεις στον Πλατύφορο...

20/6/09

Ο φάρος της Καυκαλίδας

Ο γνωστός σε όλους μας φάρος πάνω στο νησάκι της Καυκαλίδας, σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, κατασκευάστηκε το 1906 πέτρινος με στοιχεία οπλισμένου σκυροδέματος και περιλαμβάνει το κτίριο του φάρου και το σπίτι του φαροφύλακα. Το νησί κάποτε ήταν ενωμένο με τη στεριά και έχει ύψος μόλις 5,5 μέτρα από τη θάλασσα. Σήμερα βεβαίως, δεν ζει κάποιος πάνω στη βραχονησίδα μιας και ο φάρος λειτουργεί αυτόματα με φωτοβολταϊκό σύστημα, διασώζονται όμως ερείπια παλαιού ναού καθώς και κάποιοι τάφοι, πιθανόν ρωμαϊκής περιόδου. Απέναντι από το νησί υπάρχει μια υπέροχη αμμουδερή παραλία, όπου η απόληξή της προς τα βόρεια οδηγεί κάτω από το κάστρο και το παλιό λιμάνι της Γλαρέντζας. Ερείπια από τα γκρεμισμένα τείχη του εύκολα διακρίνονται στη ρηχή αμμουδιά ενώ το ηλιοβασίλεμα από αυτήν τη θέση καθιστά την τοποθεσία μαγευτική.

4/6/09

Μια ζακυνθινή εικόνα στο Morsbach της Γερμανίας - A zakynthian icon in Morsbach of Germany

Στο κέντρο σχεδόν της Γερμανίας, μεταξύ της Βόννης και της πόλης Siegen, βρίσκεται το Morsbach, μια πόλη με 12.500 χιλιάδες κατοίκους. Το 1995 γιορτάστηκαν τα 1100 χρόνια αναφοράς σε ιστορικές πηγές της πόλης και το 1997 που βρέθηκα στην Γερμανία, μετά από αρκετή προσπάθεια για να μπορέσω να βρω το συγκεκριμένο Morsbach, μιας και υπάρχουν αρκετές πόλεις με αυτό το όνομα στη Γερμανία, κατάφερα να επισκεφτώ τον κεντρικό και αρχαιότερο ρωμαιοκαθολικό ναό αφιερωμένο στην Αγία Γερτρούδη, στον οποίον βρίσκεται και η εικόνα από τη Ζάκυνθο.
Από το φυλλάδιο που εκδόθηκε τότε με την ευκαιρία των επετειακών εκδηλώσεων από τον π. Wolfram Krusenotto, εφημέριο του ναού, αντλούμε τις πολλές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το κτίριο και τα καλλιτεχνήματά του. Ο ναός χρονολογείται από τον 12ο και 13ο αι. κτισμένος σε ρωμανικό ρυθμό με γοτθικά στοιχειά, ενώ διασώζονται και κάποια ελάχιστα λείψανα τοιχογραφιών από τον 13ο αι. . Ως το πολυτιμότερο κειμήλιο αναφέρεται ένα ζωγραφισμένο πέτρινο σύμπλεγμα από τον 15ο αι. που αναπαριστά την Αγία Άννα και την Παναγία με το Χριστό βρέφος. Άλλα πολύτιμα ιερά αντικείμενα είναι ο μεγάλος εσταυρωμένος του 16ου αι., που κρέμεται πάνω από την αγία τράπεζα, η πέτρινη κολυμβήθρα από τον 18ο αι., ασημένιος σταυρός λιτανείας του 1500, ασημένιο αρτοφόριο του 1725 κ.α. . Ο ναός αποκαταστάθηκε και συντηρήθηκε πλήρως κατά τα έτη 1975-1977. Αναμφισβήτητα για τους Έλληνες της Γερμανίας αλλά και για τους κατοίκους της πόλης, το παρεκκλήσιο της Μαρίας με την προσωνυμία Μητέρα της Ιερής Ελπίδος, στο οποίο βρίσκεται και η γνωστή μας εικόνα, αποτελεί πέρα από πνευματική πηγή και σημείο αναφοράς, ιδίως για τους Έλληνες οι οποίοι κάθε χρόνο σχεδόν συγκεντρώνονται από διάφορες πόλεις της Γερμανίας και τους παραχωρείται ο ναός για την τέλεση της Θείας Λειτουργίας σύμφωνα με το Ορθόδοξο τυπικό.
Η συγκεκριμένη εικόνα βρίσκεται στη δυτική πλευρά του ναού, σε ένα κατάλευκο παρεκκλήσιο με κλειδωμένη για λόγους ασφαλείας καγκελωτή πόρτα, πλημυρισμένη όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες με λουλούδια. Πρόκειται για μια μικρή σχετικά εικόνα που αναπαριστά την Παναγία, σε στάση δέησης με σταυρωμένα τα χέρια στο στήθος και εκατέρωθεν να κρέμονται αναμμένες καντήλες, σε μια σχεδιαστική μορφή ναι μεν σπάνια για την εικονογραφία, αλλά όχι άγνωστη σε εμάς τους ζακυνθινούς. Πάνω στην προετοιμασία του ξύλου έχει χαραγμένα σχεδιαστεί και μετέπειτα επιχρυσωθεί η συγκεκριμένη μορφή, που μάλλον αναπαριστά ασημένια ή επιχρυσωμένη επένδυση εικόνας. Έφερε διπλά στέμματα γύρω από την όποια υπήρχαν αναμμένες κανδήλες. Δεν έχει ακόμη ξεκαθαριστεί ποιό είναι το πρωτότυπο της εικόνας όπου αντιγράφεται, ιδίως από τον 17ο -18ο αι. και εφεξής και όχι μόνον από ζακυνθινά εργαστήρια αγιογραφίας. Ο συγκεκριμένος τύπος είναι διαδεδομένος σε όλα τα Επτάνησα και αυτό είναι φυσιολογικό μιας και η επικοινωνία μεταξύ των κατοίκων των Ιονίων Νήσων ήταν απρόσκοπτη, αφού είχαν τον ίδιο πολιτικό κυρίαρχο. Η άγνωστη μέχρι τώρα αρχική εικόνα, θα πρέπει να προέρχεται πάντως από έναν ιερό χώρο με μεγάλη και εκτός Ζακύνθου ακτινοβολία και από ότι φαίνεται από τη συχνότητα των επιγραφών που φέρουν τα αντίγραφα των εικόνων αυτού του τύπου, ο χώρος αυτός θα πρέπει να είναι το μοναστήρι της Παναγίας του Σκοπού ή Σκοπιώτισσας, η οποία ήταν και η προστάτιδα του νησιού μαζί με τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο μέχρι την αντικατάστασή τους από τον ζακύνθιο Άγιο Διονύσιο τον 18 ο αι. .
Η συγκεκριμένη εικόνα που βρίσκεται από το 1933 στο Morsbach μετά την αγορά της από παλαιοπωλείο της Κολωνίας, προέρχεται σίγουρα από τη Ζάκυνθο, μιας και υφολογικά και τεχνοτροπικά παρόμοιες υπάρχουν και άλλες στο νησί, όπως αυτή από τον Άγιο Νικόλαο Τραγακίου, όπου οι σχεδιαστικές και όχι μόνον ομοιότητες μας κάνουν να την αποδώσουμε στο ίδιο καλλιτεχνικό εργαστήριο. Στο φυλλάδιο του π. Wolfram Krusenotto η εικόνα του Morsbach σωστά χρονολογείται στα τέλη 17ου αι. αρχές 18ου αι. . Αναφέρεται επίσης ότι υπάρχει μια διακριτική σημείωση πάνω στην εικόνα : I SKOPIOTISA. Δεν μπόρεσα να διακρίνω κάτι τέτοιο στην μπροστινή πλευρά της εικόνας ως επιγραφή, κάτι που είναι σύνηθες μιας και ούτε σε αυτήν του Τραγακίου υπάρχει. Πιθανόν ο πωλητής έχοντας επίγνωση για την ύπαρξη και προέλευση παρόμοιων εικόνων σημείωσε αυτήν την προσωνυμία.