Μια ζακυνθινή εικόνα στο Morsbach της Γερμανίας - A zakynthian icon in Morsbach of Germany

Στο κέντρο σχεδόν της Γερμανίας, μεταξύ της Βόννης και της πόλης Siegen, βρίσκεται το Morsbach, μια πόλη με 12.500 χιλιάδες κατοίκους. Το 1995 γιορτάστηκαν τα 1100 χρόνια αναφοράς σε ιστορικές πηγές της πόλης και το 1997 που βρέθηκα στην Γερμανία, μετά από αρκετή προσπάθεια για να μπορέσω να βρω το συγκεκριμένο Morsbach, μιας και υπάρχουν αρκετές πόλεις με αυτό το όνομα στη Γερμανία, κατάφερα να επισκεφτώ τον κεντρικό και αρχαιότερο ρωμαιοκαθολικό ναό αφιερωμένο στην Αγία Γερτρούδη, στον οποίον βρίσκεται και η εικόνα από τη Ζάκυνθο.
Από το φυλλάδιο που εκδόθηκε τότε με την ευκαιρία των επετειακών εκδηλώσεων από τον π. Wolfram Krusenotto, εφημέριο του ναού, αντλούμε τις πολλές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το κτίριο και τα καλλιτεχνήματά του. Ο ναός χρονολογείται από τον 12ο και 13ο αι. κτισμένος σε ρωμανικό ρυθμό με γοτθικά στοιχειά, ενώ διασώζονται και κάποια ελάχιστα λείψανα τοιχογραφιών από τον 13ο αι. . Ως το πολυτιμότερο κειμήλιο αναφέρεται ένα ζωγραφισμένο πέτρινο σύμπλεγμα από τον 15ο αι. που αναπαριστά την Αγία Άννα και την Παναγία με το Χριστό βρέφος. Άλλα πολύτιμα ιερά αντικείμενα είναι ο μεγάλος εσταυρωμένος του 16ου αι., που κρέμεται πάνω από την αγία τράπεζα, η πέτρινη κολυμβήθρα από τον 18ο αι., ασημένιος σταυρός λιτανείας του 1500, ασημένιο αρτοφόριο του 1725 κ.α. . Ο ναός αποκαταστάθηκε και συντηρήθηκε πλήρως κατά τα έτη 1975-1977. Αναμφισβήτητα για τους Έλληνες της Γερμανίας αλλά και για τους κατοίκους της πόλης, το παρεκκλήσιο της Μαρίας με την προσωνυμία Μητέρα της Ιερής Ελπίδος, στο οποίο βρίσκεται και η γνωστή μας εικόνα, αποτελεί πέρα από πνευματική πηγή και σημείο αναφοράς, ιδίως για τους Έλληνες οι οποίοι κάθε χρόνο σχεδόν συγκεντρώνονται από διάφορες πόλεις της Γερμανίας και τους παραχωρείται ο ναός για την τέλεση της Θείας Λειτουργίας σύμφωνα με το Ορθόδοξο τυπικό.
Η συγκεκριμένη εικόνα βρίσκεται στη δυτική πλευρά του ναού, σε ένα κατάλευκο παρεκκλήσιο με κλειδωμένη για λόγους ασφαλείας καγκελωτή πόρτα, πλημυρισμένη όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες με λουλούδια. Πρόκειται για μια μικρή σχετικά εικόνα που αναπαριστά την Παναγία, σε στάση δέησης με σταυρωμένα τα χέρια στο στήθος και εκατέρωθεν να κρέμονται αναμμένες καντήλες, σε μια σχεδιαστική μορφή ναι μεν σπάνια για την εικονογραφία, αλλά όχι άγνωστη σε εμάς τους ζακυνθινούς. Πάνω στην προετοιμασία του ξύλου έχει χαραγμένα σχεδιαστεί και μετέπειτα επιχρυσωθεί η συγκεκριμένη μορφή, που μάλλον αναπαριστά ασημένια ή επιχρυσωμένη επένδυση εικόνας. Έφερε διπλά στέμματα γύρω από την όποια υπήρχαν αναμμένες κανδήλες. Δεν έχει ακόμη ξεκαθαριστεί ποιό είναι το πρωτότυπο της εικόνας όπου αντιγράφεται, ιδίως από τον 17ο -18ο αι. και εφεξής και όχι μόνον από ζακυνθινά εργαστήρια αγιογραφίας. Ο συγκεκριμένος τύπος είναι διαδεδομένος σε όλα τα Επτάνησα και αυτό είναι φυσιολογικό μιας και η επικοινωνία μεταξύ των κατοίκων των Ιονίων Νήσων ήταν απρόσκοπτη, αφού είχαν τον ίδιο πολιτικό κυρίαρχο. Η άγνωστη μέχρι τώρα αρχική εικόνα, θα πρέπει να προέρχεται πάντως από έναν ιερό χώρο με μεγάλη και εκτός Ζακύνθου ακτινοβολία και από ότι φαίνεται από τη συχνότητα των επιγραφών που φέρουν τα αντίγραφα των εικόνων αυτού του τύπου, ο χώρος αυτός θα πρέπει να είναι το μοναστήρι της Παναγίας του Σκοπού ή Σκοπιώτισσας, η οποία ήταν και η προστάτιδα του νησιού μαζί με τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο μέχρι την αντικατάστασή τους από τον ζακύνθιο Άγιο Διονύσιο τον 18 ο αι. .
Η συγκεκριμένη εικόνα που βρίσκεται από το 1933 στο Morsbach μετά την αγορά της από παλαιοπωλείο της Κολωνίας, προέρχεται σίγουρα από τη Ζάκυνθο, μιας και υφολογικά και τεχνοτροπικά παρόμοιες υπάρχουν και άλλες στο νησί, όπως αυτή από τον Άγιο Νικόλαο Τραγακίου, όπου οι σχεδιαστικές και όχι μόνον ομοιότητες μας κάνουν να την αποδώσουμε στο ίδιο καλλιτεχνικό εργαστήριο. Στο φυλλάδιο του π. Wolfram Krusenotto η εικόνα του Morsbach σωστά χρονολογείται στα τέλη 17ου αι. αρχές 18ου αι. . Αναφέρεται επίσης ότι υπάρχει μια διακριτική σημείωση πάνω στην εικόνα : I SKOPIOTISA. Δεν μπόρεσα να διακρίνω κάτι τέτοιο στην μπροστινή πλευρά της εικόνας ως επιγραφή, κάτι που είναι σύνηθες μιας και ούτε σε αυτήν του Τραγακίου υπάρχει. Πιθανόν ο πωλητής έχοντας επίγνωση για την ύπαρξη και προέλευση παρόμοιων εικόνων σημείωσε αυτήν την προσωνυμία.