ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΥ NICOLO UGU FOSCOLO ΣΤΗ ΖΑΚΥΝΘΟ

Το 2007 συμπληρώνονται 180 χρόνια από τότε που έφυγε από την επίγεια ζωή στις 10 Σεπτεμβρίου 1827 ο Nicolo Ugo Foscolo, ο «συμπολίτης και συνδημότης μας» όπως αποκαλείται από τον Φρ. Τζουλάτη, Δήμαρχο Ζακυνθίων το 1870 σε επιστολή του προς τον τότε Υπουργό των Εσωτερικών.

Ένας συμπολίτης των Ζακυνθινών όπου με το άκουσμα του θανάτου του οι συμπατριώτες του τέλεσαν μνημόσυνο στην εκκλησία που βαπτίσθηκε στον άγιο Μάρκο των ρωμαιοκαθολικών με αποκορύφωμα τον λόγο που εκφώνησε ο Διονύσιος Σολωμός.
Επειδή όμως οι άνθρωποι ξεχνούν εύκολα, οι συνεισφορές χρημάτων και η διάθεση να επαναπατριστεί η σορός του συμπατριώτη μας, ξαναήλθε στο προσκήνιο το 1871 όταν η Ιταλία η δεύτερη πατρίδα του Φώσκολου ζήτησε να παραλάβει τα οστά του δικού της μεγάλου ποιητή. Αλλά ήταν αργά για τους Έλληνες και από το 1871 η σορός του από τον ταπεινό τάφο του Chiswisk της Αγγλίας αναπαύεται στον ιστορικό περικαλλή ναό της Santa Croce (Τιμίου Σταυρού) της Φλωρεντίας, δίπλα στους μεγάλους Ιταλούς δημιουργούς του πνεύματος και της τέχνης.
Το 1927 οι Ζακυνθινοί γιόρτασαν πανηγυρικά με τη συμμετοχή και την χρηματοδότηση από την ελληνική κυβέρνηση τα εκατό χρόνια από τη θανή του Φώσκολου, με εκδηλώσεις όπου παρευρέθηκε και ειδική αντιπροσωπία της ιταλικής κυβέρνησης. Από το πανηγυρικό λεύκωμα που εξέδωσε η Μαριέττα Μινώτου, (ευτυχώς επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις Τρίμορφο) μαθαίνουμε αναλυτικά για τις εκδηλώσεις όπου μεταξύ άλλων περιλαμβάνεται η αποκάλυψη της προτομής του Νικολάου Ούγκου Φώσκολου, στην πλατειά Βασιλέως Γεωργίου, σημερινή πλατεία Δ. Σολωμού.
Η ορειχάλκινη αυτή προτομή παραγγέλθηκε στον γλύπτη Κωνσταντίνο Δημητριάδη όπου τότε δραστηριοποιούταν στο Λονδίνο και στο Παρίσι. Ο Κ. Δημητριάδης γεννήθηκε το 1881 στη Στενήμαχο της Ανατολικής Ρωμυλίας. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με δάσκαλο τον Γεώργιο Βρούτο και το 1904 πήγε στο Παρίσι όπου έζησε για πολλά χρόνια. Από το 1905 άρχισε να εκθέτει έργα του στο Salon des Artistes και έλαβε τιμητικές διακρίσεις. Το 1911 άνοιξε εργαστήριο στο Κένσιγκτον του Λονδίνου, χωρίς να εγκαταλείψει εκείνο του Παρισιού. Το 1924 ο «Δισκοβόλος» του βραβεύθηκε με χρυσό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς αγώνες του Παρισιού και αγοράσθηκε από το κράτος των Η.Π.Α. για να στηθεί στο Central Park της Νέας Υόρκης. Το 1930 επέστρεψε οριστικά στην Ελλάδα και διορίσθηκε διευθυντής της Σχολής Καλών Τεχνών και καθηγητής του εργαστηρίου Γλυπτικής. Ανασυγκρότησε τις υπηρεσίες της Σχολής και υπήρξε ο εισηγητής των καλλιτεχνικών παραρτημάτων της. Εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας το 1937. Πέθανε στην Αθήνα στις 28 Οκτωβρίου 1943.

Όπως μας πληροφορεί ο Σπύρος Μινώτος ο Δημητριάδης ταξίδεψε στην Φλωρεντία και περισυνέλεξε στοιχεία για τη μορφή του ποιητή, ενώ το έργο του απεκόμισε τα θερμά συγχαρητήρια της ελληνικής κυβέρνησης και θεωρήθηκε ένα από τα καλύτερά του. Η προτομή χυτεύθηκε στο χυτήριο του Alexis Rudier στο Παρίσι, το καλύτερο που υπήρχε στο Παρίσι την περίοδο εκείνη, όπως μας πληροφορεί η υπογραφή στο πίσω μέρος της προτομής.

Ευτυχώς το έργο αυτό σώθηκε από τους σεισμούς και την εγκληματική πολλές φορές αδιαφορία και το θαυμάζει κανείς, αν μπορεί βεβαίως να διακρίνει τη θέση του στη σημερινή πλατεία Σολωμού πίσω από το μνημείο του Παύλου Καρρέρ. Μια θέση σίγουρα απαξιωτική για ένα τόσο σημαντικό καλλιτέχνημα και πόσο μάλλον για αυτό που απεικονίζει, μιας και στριμωγμένο μέσα στο πράσινο και χωρίς να μπορεί να αναπνέει και να κυριαρχεί στο χώρο, περιμένει το βλέμμα του σπάνιου πεζοπόρου να στρέψει εξ επί τούτου την κεφαλήν του για να το προσέξει.
Το δεύτερο μνημείο που αφορά το πρόσωπο του Φώσκολου είναι το κενοτάφιο που στήθηκε στη θέση της οικίας του ποιητή μετασεισμικά. Πρόκειται για τον άγγελο που πενθεί, ένα από τα πιο σπουδαία έργα του περίφημου γλύπτη Ιωάννη Βιτσάρη.

Ο Ιωάννης Βιτσάρης γεννήθηκε το 1843 στην Αθήνα. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών με καθηγητή τον Γεώργιο Φυτάλη. Το 1865 έφυγε με υποτροφία στο Μόναχο για να γυρίσει στην Αθήνα το 1871 και νά ανοίξει το εργαστήριό του. Το 1885 σμίλεψε για τον τάφο της Ελένης Π. Στουπάθη στο Α΄Νεκροταφείο της Ζακύνθου μαρμάρινο άγαλμα με πρότυπο την ελληνοπούλα από τον τάφο του Μάρκου Μπότσαρη στον κήπο των Ηρώων του Μεσολογγίου, έργο του Γάλλου γλύπτη David d’ Angers. Πέθανε στην Αθήνα το 1892. Γλυπτά του βρίσκονται στη Βουλή των Ελλήνων, στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών, στο Ζάππειο, στο Εθνικό και Ιστορικό Μουσείο, στην Εθνική Πινακοθήκη κ.α. .
Επί Νομάρχου Ζακύνθου Ανδρέου Ιωάννου το μνημείο στον οικογενειακό τάφο της οικογένειας Διονυσίου Στουπάθη αγοράσθηκε στο ποσό των 50.000 δρχ. και μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση επί της οδού Φωσκόλου, απέναντι από την εκκλησία της Παναγίας Οδηγήτριας. Δυστυχώς και αυτό το έργο, που κανονικά θα πρέπει να μεταφερθεί άμεσα σε στεγασμένο χώρο, είναι αφημένο στο έλεος του οποιουδήποτε χωρίς καμία προστασία τοποθετημένο στη γωνία ενός οικοπέδου, χωρίς καμία προσπάθεια ανάδειξης η έστω φροντίδας του περιβάλλοντος χώρου, ούτε ένα λουλούδι… ίσως είναι αρκετά αυτά που εναποθέτει ο άγγελος.

Ουσιαστικά λοιπόν ένα μνημείο είναι αυτό με το οποίο η Ζάκυνθος τίμησε τον συμπολίτη της, μια ορειχάλκινη προτομή και αυτή με χρήματα της ελληνικής κυβέρνησης, μιας και το άγαλμα του Βιτσάρη δεν κατασκευάσθηκε εξ αρχής για τον Φώσκολο. Χωρίς κανένα σχόλιο για το τι μέλλει γενέσθαι στις φετινές εορταστικές εκδηλώσεις κλείνω με τους λόγους του ίδιου του ποιητή « δε θα λησμονήσω ποτέ πως γεννήθηκα από μάνα ελληνίδα μ΄εθήλασε ελληνίδα παραμάνα κι΄ είδα την πρώτη αχτίδα του ήλιου στη διαυγή και πυκνόδεντρη Ζάκυνθο… τ΄ όνομα της πατρίδας δε σβήστηκε στη ψυχή μου».

Ευχαριστίες οφείλω στον αγαπητό Δημήτριο Παυλόπουλο, Λέκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών για τις πληροφορίες σχετικά με τον Ι. Βιτσάρη.

[π. Διον. Λυκογιάννης, δημοσιεύθηκε στην εφ. Ερμής, αρ.φ. 2710, σ. 17, Ζάκυνθος, 18/6/2007]