Ο ναός της του Θεού Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη αποτελεί αναμφίβολα έναν από τους μεγαλύτερους και ωραιότερους ναούς της χριστιανοσύνης και ένα από τα πιο σημαντικά αρχαιολογικά μνημεία της παγκόσμιας κληρονομιάς.
Ο σημερινός ναός, ένας συνδυασμός βασιλικής με τρούλο, παρά τις διάφορες επισκευές, αποτελεί τον τρίτο χρονολογικά ναό που κτίστηκε στην ίδια θέση και αντικατέστησε προγενέστερα κτίσματα, αφιερωμένο στη γέννηση του Χριστού. Ο πρώτος ναός, κτισμένος μεταξύ του ιπποδρόμου και του παλατιού και διπλά στο ναό της Αγίας Ειρήνης, εγκαινιάστηκε το 360 μ.χ. , 
ενώ το σημερινό κτίσμα του Ιουστινιανού, άρχισε να οικοδομείται το 532, με αρχιτέκτονες και την επίβλεψη του Ανθέμιου από τις Τράλλεις και του Ισίδωρου από τη Μίλητο. Δομικά υλικά, μάρμαρα και κίονες από το Baalbek της Ηλιουπόλεως της Αιγύπτου, από το ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο, από τις Κυκλάδες, Αθήνα, Ρώμη, Θεσσαλία και Ρόδο μεταφέρθηκαν στην πρωτεύουσα της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας,
που στα νεότερα χρόνια θα ονομαστεί βυζαντινή, για την κατασκευή του νέου ναού. Άριστοι τεχνίτες από όλην την οικουμένη κατέφθασαν για την περίφημη κατασκευή, που σύμφωνα με τους χρονικογράφους της εποχής έφτασαν τους 10.000, ενώ η συνολική δαπάνη ανήλθε στο ποσό των 320 κεντηναρίων χρυσού, 3.600.000 αγγλικές λίρες περίπου. 
Εγκαινιάστηκε μεγαλόπρεπα στις 27 Δεκεμβρίου του 537 από τον πατριάρχη Μηνά και τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό. Η Μεγάλη Εκκλησία αποτέλεσε πέρα από πνευματική κυψελίδα και κιβωτό σωτηρίας, την ψυχή, την καρδιά, το σύμβολο ευμάρειας και επίκεντρο όλων των επίσημων τελετών της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. 
Μπορούσε να χωρέσει 23.000 ανθρώπους και σε αυτόν υπηρετούσαν 60 ιερείς, 100 διάκονοι, 40 διακόνισσες, 90 υποδιάκονοι, 110 αναγνώστες, 25 ψάλτες, και 100 πυλωροί, ενώ ο αριθμός των αγιοσοφιτών πριν την Άλωση έφτασε περίπου τους 800. 
Ο ναός υπέστη μεγάλη καταστροφή και λεηλασία το 1204 από τους σταυροφόρους της Δ΄ σταυροφορίας, οι οποίοι απόσπασαν όλες τις χρυσές και αργυρές επενδύσεις καθώς και τους άλλους πολύτιμους θησαυρούς τέχνης. 
Ενδεικτικό του τί υπήρχε μπορεί κανείς να αντιληφθεί επισκεπτόμενος τα μουσεία και τα σκευοφυλάκια των ναών της Δύσης. Η περαιτέρω τύχη της Αγίας Σοφίας ακολουθεί την πορεία του βυζαντινού κράτους, φθάνοντας στις αρχές του 15ου αι. σε δυσχερή κατάσταση συντήρησης , μιας και η οικονομία της αυτοκρατορίας ήταν σε ύφεση.
Το τέλος της ζωής του κτίσματος ως χριστιανικού ναού σημειώνεται στις 29 Μαΐου 1453, την ημέρα της Άλωσης από τους Οθωμανούς.
Ο Μωάμεθ Β΄ο πορθητής, εισήλθε τρεις ημέρες μετά την Άλωση, την 1 Ιουνίου για να προσευχηθεί, έχοντας πρωτύτερα ο ναός καθαρθεί και μεταβληθεί σε ισλαμικό τέμενος με το όνομα Τζαμί Αγία Σοφία κεμπήρ (τέμενος μέγα της Αγίας Σοφίας).
Η μετατροπή σε τέμενος επέφερε σημαντικές αλλοιώσεις στο κτίσμα και στη διακόσμησή του, μιας και αφαιρέθηκαν η αγία τράπεζα, ο άμβωνας και οι φορητές εικόνες, επιχρίσθηκαν με κονίαμα τα μωσαϊκά, ενώ άρχισαν να ανεγείρονται οι μιναρέδες. 
Τον Μάιο του 1934 η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε βυζαντινό μουσείο.
Ο σημερινός ναός, ένας συνδυασμός βασιλικής με τρούλο, παρά τις διάφορες επισκευές, αποτελεί τον τρίτο χρονολογικά ναό που κτίστηκε στην ίδια θέση και αντικατέστησε προγενέστερα κτίσματα, αφιερωμένο στη γέννηση του Χριστού. Ο πρώτος ναός, κτισμένος μεταξύ του ιπποδρόμου και του παλατιού και διπλά στο ναό της Αγίας Ειρήνης, εγκαινιάστηκε το 360 μ.χ. , ενώ το σημερινό κτίσμα του Ιουστινιανού, άρχισε να οικοδομείται το 532, με αρχιτέκτονες και την επίβλεψη του Ανθέμιου από τις Τράλλεις και του Ισίδωρου από τη Μίλητο. Δομικά υλικά, μάρμαρα και κίονες από το Baalbek της Ηλιουπόλεως της Αιγύπτου, από το ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο, από τις Κυκλάδες, Αθήνα, Ρώμη, Θεσσαλία και Ρόδο μεταφέρθηκαν στην πρωτεύουσα της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που στα νεότερα χρόνια θα ονομαστεί βυζαντινή, για την κατασκευή του νέου ναού. Άριστοι τεχνίτες από όλην την οικουμένη κατέφθασαν για την περίφημη κατασκευή, που σύμφωνα με τους χρονικογράφους της εποχής έφτασαν τους 10.000, ενώ η συνολική δαπάνη ανήλθε στο ποσό των 320 κεντηναρίων χρυσού, 3.600.000 αγγλικές λίρες περίπου. Εγκαινιάστηκε μεγαλόπρεπα στις 27 Δεκεμβρίου του 537 από τον πατριάρχη Μηνά και τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό. Η Μεγάλη Εκκλησία αποτέλεσε πέρα από πνευματική κυψελίδα και κιβωτό σωτηρίας, την ψυχή, την καρδιά, το σύμβολο ευμάρειας και επίκεντρο όλων των επίσημων τελετών της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Μπορούσε να χωρέσει 23.000 ανθρώπους και σε αυτόν υπηρετούσαν 60 ιερείς, 100 διάκονοι, 40 διακόνισσες, 90 υποδιάκονοι, 110 αναγνώστες, 25 ψάλτες, και 100 πυλωροί, ενώ ο αριθμός των αγιοσοφιτών πριν την Άλωση έφτασε περίπου τους 800. Ο ναός υπέστη μεγάλη καταστροφή και λεηλασία το 1204 από τους σταυροφόρους της Δ΄ σταυροφορίας, οι οποίοι απόσπασαν όλες τις χρυσές και αργυρές επενδύσεις καθώς και τους άλλους πολύτιμους θησαυρούς τέχνης. Ενδεικτικό του τί υπήρχε μπορεί κανείς να αντιληφθεί επισκεπτόμενος τα μουσεία και τα σκευοφυλάκια των ναών της Δύσης. Η περαιτέρω τύχη της Αγίας Σοφίας ακολουθεί την πορεία του βυζαντινού κράτους, φθάνοντας στις αρχές του 15ου αι. σε δυσχερή κατάσταση συντήρησης , μιας και η οικονομία της αυτοκρατορίας ήταν σε ύφεση. Το τέλος της ζωής του κτίσματος ως χριστιανικού ναού σημειώνεται στις 29 Μαΐου 1453, την ημέρα της Άλωσης από τους Οθωμανούς.Ο Μωάμεθ Β΄ο πορθητής, εισήλθε τρεις ημέρες μετά την Άλωση, την 1 Ιουνίου για να προσευχηθεί, έχοντας πρωτύτερα ο ναός καθαρθεί και μεταβληθεί σε ισλαμικό τέμενος με το όνομα Τζαμί Αγία Σοφία κεμπήρ (τέμενος μέγα της Αγίας Σοφίας).
Η μετατροπή σε τέμενος επέφερε σημαντικές αλλοιώσεις στο κτίσμα και στη διακόσμησή του, μιας και αφαιρέθηκαν η αγία τράπεζα, ο άμβωνας και οι φορητές εικόνες, επιχρίσθηκαν με κονίαμα τα μωσαϊκά, ενώ άρχισαν να ανεγείρονται οι μιναρέδες. Τον Μάιο του 1934 η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε βυζαντινό μουσείο.
(Οι φωτογραφίες προέρχονται από την επίσκεψή μου στην Κωνσταντινούπολη τον Ιούνιο του 2003)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου