Ο ναός της Φανερωμένης στην πόλη της Ζακύνθου-The church of Virgin Mary "Faneromeni" in the city of Zakynthos

Η ιστορία του ναού της Φανερωμένης στην πόλη της Ζακύνθου χάνεται στα βάθη των αιώνων. Με αναφορές από τον 12^ο αι. για θαυματουργική έρευση της μικρής εικόνας της Παναγίας φτιαγμένη όπως αναφέρεται και από κηρομαστίχη, ο ναός γνώρισε διάφορες οικοδομικές φάσεις. Η πιο σημαντική είναι αυτή του 1644, όπου έδωσε και την τελική αρχιτεκτονική του μορφή με τα όμορφα διακοσμητικά στοιχεία, που διασώζονται μέχρι τις ημέρες μας. Με τους σεισμούς του 1953 η εκκλησία ισοπεδώθηκε και σχεδόν ολοκληρωτικά κάηκε. Ελάχιστα διασώθηκαν από τον εξαίσιο ξυλόγλυπτο και εικονογραφικό της διάκοσμο, που έρχονταν από παντού για να τον θαυμάσουν και να κλίνουν γόνυ ευλαβείας στην Παναγία και στο αποκορύφωμα της επτανησιώτικης καλλιτεχνίας. Μετά τους καταστροφικούς σεισμούς ο ναός ανοικοδομήθηκε με τα ίδια σκαλιστά αγκωνάρια, όπως ήταν. Οι σύγχρονοι ξυλογλύπτες, οι αδελφοί Τσουκαλά και ο αγιογράφος Γιάννης Τσολάκος, κατέθεσαν έργο ζωής τα τελευταία χρόνια ανασυνθέτοντας καλλιτεχνικά τον παλιό εσωτερικό διάκοσμο με την αρωγή πολλών φορέων και ανθρώπων, δίνοντας την ευκαιρία στους νεότερους να ψηλαφίσουν την ιστορική μνήμη του χώρου, εμποτίζοντάς τους στα καλλιτεχνικά ρεύματα μιας άλλης εποχής και στους παλαιότερους, με μισόκλειστα μάτια να ανασύρουν όμορφες μνήμες. Το τέμπλο του προσεισμικού ναού κατασκευασμένο από τον Κρητικό Μανιό Μαγκανιάρη το 1659, ήταν στολισμένο με ζωγραφικά έργα του Ηλία Μοσκου (Κοιμήση της Θεοτόκου 1681), του Βίκτορος (αποτομή Προδρόμου 1660) και Νικολάου Καλλέργη (Χριστός Μέγας Αρχιερέας 1744). Ο ξυλόγλυπτος διάκοσμος του κυρίως ναού είχε γίνει σε σχέδιο του αρχιτέκτονα Νικολάου Κομούτου και η ζωγραφική του διακόσμηση σχεδόν όλη από τον Νικόλαο Δοξαρά. Ελάχιστα σωθήκαν, όπως η περίφημη εικόνα της Παναγίας Αμολύντου, έργο του Εμμανουήλ Τζανε (1641), το Γεννέσιο της Θεοτόκου από την Ουρανία έργο του Ν. Δοξαρά, ο Εσταυρωμένος του Ν. Κουτούζη κ. α., σήμερα στο Βυζ. και Μεταβυζαντινό Μουσείο Ζακύνθου.